Johannes Gutenberg

Johannes Gutenberg (Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg) (1398 – 3 Şubat 1468), 1447 yılında hareketli parçalar ile yazı baskısını Avrupa’da başlatan Alman kuyumcu, matbaacı ve yayıncı.

Doğum tarihi: 1398, Mainz, Almanya
Ölüm tarihi ve yeri: 3 Şubat 1468, Mainz, Almanya

Gerçek adı Johannes Gensfleisch zur Laden’dir. Johannes Gutenberg, 1398 yılında Almanya‘nın Mainz kentinde varlıklı bir ailenin çocuğu olarak doğmuştur. Gençliğinde Fransa‘ya taşınmıştır. Burada kuyumculuk yapan Gutenberg, metaller ve değerli taşlar üzerinde çalışmalarda bulundu. 1437′den itibaren matbaacılığa ilgi duymaya başladı. Gutenberg, tipo baskı yöntemini 1438 yılında Avrupa’ya getirmiş ve modern matbaanın Avrupa’da kurulmasını sağlamıştır. Yüzyıllardır Çin ve Kore’de kullanılan bu yöntemi Avrupa’ya uygulayan Gutenberg, iletişim tarihinin öncülerinden biri olarak kabul edilmektedir.

1450 yılında Johann Fust’la ilk ortaklığını kuran Gutenberg, yaptığı çalışmalar sonucunda 1455’te Latince bir kitabın basımını sağladı. Daha sonra borçları yüzünden ortaklığını Fust ile kaybeden Gutenberg, 1465 yılında Mainz Başpiskoposu II. Adolf von Nassau’dan aldığı yardım ile yeni bir baskı makinesi kurdu. Matbaa zamanla Avrupa genelinde giderek yaygınlaştı.

Johannes Gutenberg, 3 Şubat 1468 tarihinde Almanya’nın Mainz kentinde 70 yaşında hayatını kaybetti. 1901 yılında Mainz’de Gutenberg anısına bir müze kuruldu. Gutenberg’in bulduğu baskı yöntemi, özgür düşüncenin yayılmasına ivedilik kazandıran, bilim araştırmalarının gelişmesini sağlayan ve reformların yapılmasını hızlandıran önemli olaylardan biri olarak kabul edilmektedir.

Matbaacılık tarihi

Tarihte ilk olarak Uzak Doğu’da kullanılan matbaacılık teknikleri daha sonra dünya genelinde yaygınlaşmıştır. 1450 yılında Johannes Gutenberg’in matbaa devrimini başlatmasıyla günümüzdeki seri üretim anlayışı mümkün kılınmış ve matbaacılık gelişerek günümüzdeki son halini almıştır. Matbaa ilk olarak Uzak Doğu’da kullanılmaya başlanmıştır M.S 593 yılında Çin’de ilk matbaa makinesi icat edilmiştir. Öte yandan ilk matbaa teknikleri ve işçilikleri oldukça ilkel olmuştur.

İlk basılan eserin İmparatoriçe Shotoko’nun Budizm’in metinlerini Sanskrit dilinde Çin alfabesiyle bastırdığı rivayet edilir. Pi Sheng adındaki bir Çinlinin porselenden harfler kullanıp bunları teker, teker dökerek baskı yapmayı denediği tarih notlarında yer almaktadır. Matbaa daha sonra Uygurlara geçmiştir. 5. yüzyıla bakıldığında baskı yönteminin ilk olarak kumaşlara yapıldığı görülmektedir. Matbaaya benzer bir teknikle Mısır’da ağaçtan oyma kalıplarla kumaşa baskı yapılırdı. Zamanla aynı sistemle Arapça metinler de kağıtlara basıldı.

Avrupa’da matbaa

Avrupa matbaacılık tekniklerini, Hollanda’da en üst seviyeye taşımıştır. 14. ve 15. yüzyıllar matbaanın ilerlediği dönemlerden biri olmuştur. 15. yüzyılda Hollanda baskı tekniği olarak, “hattat” ve “hakkak” tekniklerini kullanmıştır. Hattatlar, yazı yazar, hakkaklar ise bu yazıları tahtalara geçirirlerdi. 1450 yılında Johonnes Gutenberg hareketli parçalarla yazı baskısı yapabilen bir matbaa makinası icat etti. Gutenberg, Johann Fust isimli bir girişimciden aldığı krediyle, basımevi kurmuş ve matbaa devrimini başlatmıştır. İlk olarak İncil’in basımı yapılmıştır.

Kısa sürede büyük talep gören matbaa tekniği, Avrupa genelinde hızla yayılmıştır. Bu teknik “tipo” olarak isimlendirilmiş ve ekonomik anlamda büyük kazançlar getirmiştir. Johannes Gutenberg dünyada modern matbaacılığın babası kabul edilir.

Osmanlı’da matbaa

Osmanlı Devleti’ne matbaa Avrupa’dan ilham alan İbrahim Müteferrika tarafından getirilmiştir.

İlk basılan eserler Kitab-i Lügat-i, Vankulu ve Arba’ah Turim olmuştur. Padişahlar ilk başlarda çok az kitap basımına izin vermişlerdir. II. Bayezid döneminde 19, Yavuz Sultan Selim döneminde ise 33 kitap basılmış ve kitapların üzerine padişahların isimleri yazılmıştır. 1796 yılında Abdurrahman Efendi mühendishane matbaasını kurmuştur. 1800’lü yıllarda Üsküdar matbaası ve Takvimhane-i Amire matbaaları açılmıştır.

Matbaacılık teknikleri

1) Ofset baskı
2) Tipo baskı
3) Tifdruk baskı
4) Serigrafi
5) Anagram baskı
6) Hologram baskı
7) Tampon baskı

Baskının aşamaları

Baskı öncesi: Önce tasarım yapılır. Ardından fotoğraf ve yazılar bilgisayara aktarılır. Aktarılan görseller mizanpaj yazılımıyla uygun hale getirilir. Film çıkışları hazırlanır. Filmden sonra prova alınır, Analog provalar denilen denemenin yanında dijital provalarda bulunmaktadır. Bu süreçte oluşturulan metinler ve dijital veriler baskıya hazırlanmış olur.

Baskı: Film çıkışları alüminyum plakların üzerine aktarılır. Aslında bu işlem kalıp çekme olarak adlandırılır. Film kullanılarak pozlandırma ve banyo işlemleri yapılarak baskı evresi sonlandırılır.

Baskı sonrası: Baskı sürecinin son aşamasında, baskı sonrası selefon, lak gibi malzemelerin yüzeylerine kaplama uygulanır.