Prokop Divis

Prokop Divis, günümüzde hala kullanımına devam edinilen topraklı aydınlatma çubuğunu icat etti. Kendisi bir doğa bilimci, ilahiyatçı ve Çek kanon müdavimlerinden biriydi. Zamanın çok ilerisinde olan Prokop Divis bu klasik buluşunu buldu.

Doğum tarihi: 26 Mart 1698, Helvíkovice, Çekya
Ölüm tarihi ve yeri: 21 Aralık 1765, Znaym, Çekya

Ünlü bilim adamı 26 Mart 1698 yılında Vaclav Divisek adıyla dünyaya geldi. Doğum yeri günümüzde Çek Cumhuriyeti’nin Usti nad Orlici Bölgesi olarak bilinen Bohemya, Helviskovice’de doğdu. İlk çalışmalarına, çocukluk yıllarında yaşadığı kasabadaki Cizvit spor salonuna gittiğinde başladı. Prokop’un yaşı 18 civarıyken, Louka’da Premonstratensian Order manastırlarından herhangi birinde bir spor salonuna girmeyi başardı. Bu manastırda temel eğitimini aldı.

Aldığı bu temel eğitim sürecini tamamladıktan sonra manastırın acemi dairesine girdi. Burada Prokop veya “Procopius” olarak da bilinen ismini aldı. Bir yıllık deneme süresinden sonra acemiliğini tamamladı. Aradan bir yıl geçtikten sonra, Tarikat’taki dini adakları olduğunu dile getirdi.

Rahiplik görevine hazırlanan Prokop aynı zamanda teoloji ve felsefe okuyarak kişisel gelişimine katkı sağladı. 1726 yılında rahip olarak görevlendirildi. Görevindeki üçüncü senesinden sonra çalıştığı manastırın spor salonunda felsefe öğretmeye başladı. 1735 yılına kadar bu manastırda hem rahiplik hem de öğretmenlik yaptı. Sonrasında başrahip tarafından günümüzde Salzburg Üniversitesi olarak bilinen Paris Lodron Üniversitesine gitmesi söylendi. Gittiği yeni yerde ilahiyat alanında ileri düzeyde çalışmalar yaptı. 1733 yılında doktora tezini bitirdikten sonra İlahiyat Doktoru derecesine yükseldi.

Prokop derecesini tamamladıktan sonra manastıra döndü. Manastır hayatını düzenli hale getirdi. Döndüğü manastırın alt-öncesi olarak görev aldı. 1736 yılında ise, günümüzde Çek Cumhuriyeti’ndeki Znojmo’na bağlı olan Prendice’deki mahallelerden birine papaz olarak atandı. Rahiplikten arta kalan vakitlerinde ateş ve suyun özelliklerini (oksidasyon) inceledi.

Prendice’de beş yıl kaldıktan sonra 1741 yılında Lukan Manastırının başrahibi oldu. Avusturya-Prusya savaşında öne çıktı. Bunun sonucunda ise görevinden istifa etti ve Prendice’e geri döndü.

Bilim İnsanı Olarak Kariyer
Prokop Tanrı’ya inanan ve kiliseye hizmet eden bir adamdı. Buna rağmen icadı hala kullanılan bir bilim insanı ve mucit olarak günümüzde tanınır. İcadını tamamlamak için gerekli deneyimi Prendice’deki kilisede çalışırken kazandı.

Prokop rahiplik dışında Abbey’in Prendice’deki tarım arazisinin yönetiminden de sorumluydu. Kafasındaki mekanik sorunları çözmek için su kanalı inşaatının sorumluluğunu da üstlendi. Prokop elektrik konusuna ilgi duyuyordu. Bununla ilgili ilk küçük bir deney yaptı. Küçük bir elektrik voltajı kullanarak bitki büyümesi ve tedavisi ile ilgili büyük bir başarı yakaladı.

St. Petersburg’daki profesörlerden olan ünlü Georg Wilhelm Richmann’ın ölüm haberini alan Prokop atmosferik elektriğe merak saldı. Richmann’ın ölüm nedeni ise kulübesinden fırtınayı gözlemlerken yıldırım çarpmasıdır. Bu ölüm sebebi Prokop’u bu alanda çalışmaya teşvik etti. Prokop yıldırım çarpmalarından korunmak için “hava durum makinesini” icat etti.

Prokop ilk olarak topraklanmış paratoneri tasarladı. Uzun süre fırtınaları ve gök gürültülerini inceledi. Uzun süren araştırmasından sonra aydınlatmanın bir elektrik kıvılcımı olduğu sonucuna ulaştı. Artı olarak gök gürültüsünü ve şimşeği daha küçük boyutlarda taklit edilebileceğini anladı.

Ünlü bilim adamımızın bir diğer yapmış olduğu önemli keşfi de metalik noktaların elektriği başka malzemelerden daha hızlı nasıl çekebileceği ve boşaltabileceğidir. Bu önemli keşfini topraklanmış aydınlatma çubuğu için ilk denemeleri esnasında fark etti. Çalışmalarıyla ünü öyle yayıldı ki Viyana İmparatorluk Sarayı’nda İmparator Francis Stephen ve İmparatoriçe Maria Theresa’nın huzurunda deneylerini gösterdi. İmparator çift Prokop’tan çok etkilendiler. Takdir ettiklerini göstermek amacıyla Prokop’a iki ağır altın madalya verdiler.

15 Haziran 1754 yılında topraklanmış paratoneri, Benjamin Franklin’in Amerika Birleşik Devletleri’nde aydınlatma çubuğunu bulmasından altı yıl önce ilk defa dikildi.

Prokop’un paratoner çubuğu icadı, ucu sivriltilmiş bir demir çubuktan oluşuyordu. Çubuğun tepe kısmına yakın yerde çubuğa sabitlenmiş iki çapraz çubuk vardı. İşte bu sebeple dört kol yaptı. Sonrasında her birinin karşısına on iki “uç” olacak şekilde daha kısa bir çubuk yerleştirdi. Yaptığı bu on iki ucun her birine 27 pirinç iğneli bir kutu taktı. Takılan bu demir kutuların her biri demir talaşı ile doluydu. Ana çubuğu 132 fitlik ahşap bir sütun tarafından destekledi. Ardından ana çubuğun zeminine demir zincirler bağladı. Çubuğun çalışma fonksiyonu, yıldırım kıvılcımını içerisindeki iğne sayısı kadar kıvılcıma bölmektir. Bu şekilde gücünü azaltmak için tasarlanmıştır.

O dönemlerde bu icat pek popüler değildi. Herkes şüpheyle yaklaştı. Prokop bu nedenle 1756 yılında bu icadını her yerden kaldırdı ve bütün ilgisini müziğe verdi. Ölümünden sonra atmosferik elektrik makaleleri yayınlandı.

Prokop aynı zamanda ilk elektrikli müzik aletini de buldu. Bu buluşuna denis d’or adını verdi. Bu bir çeşit org gibi bir aletti. Hem elle hem de ayaklarla çalınırdı. Bu enstrümanın özelliği diğer telli çalgıların seslerini taklit etmesiydi.

Başlarda bilimi sadece gerçeği bulmak için okumuştu. Ama bulduğu bilgileri kullanabileceğini keşfettiğinde bilimsel bilgisini kendine çok yararlı şekilde kullandı. 21 Aralık 1765 yılında 67 yaşındayken Prendice’de hayata gözlerini yumdu.