Andre Marie Ampere

Andre Marie Ampere, Fransız fizikçi ve matematikçi. Elektromanyetizmayı ilk bulan kişiler arasında gösterilir. Elektrik akımı birimi Amper onun adına ithafen verilmiştir. Ampere Lyon’da doğdu. Babası ona Latince öğretmek istiyordu ancak matematiğe olan ilgisini ve yatkınlığını görünce bundan vazgeçti.

Doğum tarihi: 20 Ocak 1775, Lyon, Fransa
Ölüm tarihi ve yeri: 10 Haziran 1836, Marsilya, Fransa

Andre Marie Ampere, fizikçi ve matematik alanındaki çalışmalarıyla tarihte çok önemli bir yere sahip olan Fransız mucittir. Ampere hayatı boyunca yaptığı çalışmalarla bilime büyük katkılarda bulunmuş, özellikle elektrik alanındaki çalışmaları sayesinde günümüz elektrik biliminin temellerini atmış bilim insanıdır.

Elektrik akımının babası olarak görülen ve Maxwell tarafından “Elektriğin Newton’u” olarak adlandırılan Andre Marie Ampere’in hayatına ve buluşlarına yakından bakalım.

Andre Marie Ampere 20 Ocak 1775’te Lyon, Fransa’da doğdu. Babası ona küçük yaştan itibaren Latince öğretmeye çalıştı fakat Ampere bunu reddetti. Matematiğe büyük ilgisi vardı ve bazı matematik öğretilerini anlayabilmek için 12 yaşında kendi başına Latince’yi öğrendi. Böylece Euler ve Bernoulli’nin eserlerini inceleyerek bunları anlayabildi ve bu alanda ustalaştı. Daha sonraki yaşamında zamanının çoğunu matematiğe ayırdı. Matematiğin yanı sıra, tarih, şiir, felsefe ve doğa bilimlerini de inceledi. Matematik problemlerini inceleme serüveni onu matematik profesörlüğüne kadar götürdü.

Fransız Devrimi’nin Ampere’nin hayatını olumsuz yönde etkilediği söylenebilir. Babası devrimciler tarafından giyotin ile idam edildi. 1799’da Julie Carron ile tanıştı ve evlendi. Ardından profesör olarak Lyon’da çalışmaya devam etti. Bu arada karısını kaybetti, bu kaybı onu çok etkilemiş olmasına rağmen çalışmalarına devam etti. 10 Haziran 1836’da Marsilya’da hayatını kaybeden Ampere’in mezarı Paris’teki Cimetiere de Montmartre’de bulunmaktadır. Ölümüne kadar matematik ve manyetizma başta olmak üzere birçok alanda çalışmalarda bulunmuştur.

Andre Marie Ampere’in bazı buluşları ve çalışmaları şunlardır:

1-) Ampere manyetizma ile elektrik akımı arasındaki bağlantıyı buldu. Bu buluş ile birlikte elektromanyetizma biliminin adımları atılmış oldu. Bağlantıyı 1980 yılında Oersted’in çalışmalarından kısa bir süre sonra bu çalışmalar ışığında ortaya attı. Elektrik akımı taşıya iki tel arasında manyetik bir alan oluştuğunu ve mıknatıs gibi davrandığını, akım aynı yönde akarsa birbirlerini çektiğini ve farklı yönde akarsa birbirlerini ittiğini kanıtladı. Böylece mıknatıs olmadan da manyetik alan yaratılabileceğini göstermiş oldu.

2-) Ampere elektromanyetizma deneylerine matematiği de katarak, bu deneyleri formüllere döktü. Bunlardan en önemlisi 1823 yılında formüle ettiği Kuvvet Yasası’dır. Bu yasaya göre içerisinden akım geçen bir tele, manyetik alan içerisindeyken bir kuvvet etki eder. Bu kuvvetin fiziksel kaynağı, akım geçen her bir telin manyetik alan oluşturmasıdır. Bu denklemler elektrik akımlarının sabit olması durumunda geçerlidir. İlerleyen senelerde James Clerck Maxwell bu denklemleri geliştirerek, sabit olmayan akımlar için de düzenlemiştir ve bu form ışığın bir elektromanyetik dalga olduğunu ortaya koyan 4 ünlü denklemden biri olmuştur.

3-) Ampere 1826 yılında “Elektrodinamik Oluşumların, Yalnız Deneylerden Türetilmiş Matematiksel Teorileri Üzerine” kitabını yayınladı. Bu kitapla beraber Ampere, bu yeni bilimin adını elektrodinamik olarak tanımlamış oldu. Bu kitap elektrodinamik alanında temel bir eser olarak kabul edilir. Maxwell, Weber ve birçok bilim insanı tarafından incelenmiş, tartışılmış ve bu bilim adamlarına ilham kaynağı olmuştur.

4-) Elektrik ve manyetizma arasındaki ilişkiyi açıklamak için, “elektrodinamik molekül” olarak adlandırdığı yeni bir parçacığın varlığını teorileştirdi. Bu elektrodinamik moleküllerin elektrik iletkenlerinde hareket ettiğini, elektrik ve manyetik olaylara neden olduğuna inanıyordu. Bu teori elektron parçacığının öncüsü olarak düşünülebilir.

Ampere elektrik alanı dışında birçok farklı alanda da çalışmalarda bulunmuştur. Fakat en önemli çalışmaları yukarıda bahsettiklerimizdir. Modern elektrik biliminin yaratılmasına olan katkısından dolayı, 1881’de yapılan uluslararası bir sözleşme ile, elektrik akımının standart birimi olarak adlandırılan Amper, onun adını almıştır. Alandaki muazzam katkılarından dolayı Andre-Marie Ampere, elektromanyetizma biliminin kurucularından biri olarak kabul edilir.